Verschillende projecten in het land voeren pilots uit met het vastleggen en ontsluiten van 3D-informatie. Doel is om gezamenlijk te zorgen dat deze informatie in samenhang ontsloten en gebruikt kan worden. Om te voorkomen dat iedereen eigen 3D-eilanden creëert, moeten er afspraken komen over 3D. Hiervoor is ons programma Zicht op Nederland-Datafundament verantwoordelijk. We werken daarbij nauw samen met Geonovum. We werken met betrokken partijen aan afspraken over bijvoorbeeld koppeling met basisregistraties en aan standaarden voor 3D-data. Daarbij gaat het niet om one size fits all, maar om het kunnen delen van databronnen die er zijn. Het toepassen van 3D-tiles past in deze beweging. Het werken met 3D-tiles is onderdeel van het bouwen aan een beter 3D basismodel voor Nederland: beschikbaarheid van 3D datasets bij bronhouders en een uniforme manier om die te distribueren.
Hieronder een overzicht.
3D Basisvoorziening
Het Kadaster heeft een 3D Basisvoorziening. Dit is een open databestand waarmee je in 1 keer een realistische simulatie van de omgeving kunt inladen en gemakkelijk wijzigen. Hieraan wordt verder gebouwd.
Onder de werktitel 3D Basismodel Fysieke Leefomgeving heeft het Kadaster voor komende jaren een groot aantal acties op de agenda staan om te komen tot 3D-inwinning, vastlegging, ontsluiting en analyse. Denk aan monitors, 3D- en 4Dviewers, 3D-tiling en aansluiting op de Basisregistratie Ondergrond.
3D tiles en 3D viewer
Het eerste resultaat is een 3D-bestand dat makkelijker te gebruiken is door een breed publiek. Het huidige 3D Basisbestand van heel Nederland is namelijk te zwaar om te gebruiken in online 3D kaartviewers. Je kunt het nu alleen downloaden en hebt specialistische kennis en software nodig om ermee te kunnen werken. Om het bestand lichter te maken, is het opgedeeld in vierkante tegels: 3D tiles.
3D Tiles is een open (OGC) standaard en biedt een efficiënte manier om de 3D gebouwen en terreinen in 3D te visualiseren. 3D Tiles bevatten alleen gegevens die nodig zijn voor visualisatie-doeleinden, dit zorgt voor een snelle performance. Ook de toegepaste techniek van implicit tiling draagt bij aan de performance, met deze techniek wordt de omvang van de tiles (tegels) automatisch bepaald op basis van de aanwezige data. Dat is zeer efficiënt voor een snelle afhandeling van (bijvoorbeeld parallelle) bevragingen. Voor een gestandaardiseerde manier van bevragen is ervoor gekozen om een OGC API (3D GeoVolumes) in te richten waarin de 3D Tiles inclusief metadata te vinden zijn.
Net zoals bij de 2D datasets kun je de 3D Tiles ook bekijken in de PDOK 3D viewer. Zo kun je de gebouwen en terreinen vanuit verschillende perspectieven bekijken.
3D ondergrond via webservices en viewer
TNO beheert de Basisregistratie Ondergrond (BRO). Bij alle ruimtelijke opgaven is het belangrijk ook rekening te houden met de ondergrond. Inzicht hierin is dus van groot belang en 3D helpt daar enorm bij. Daarom ontwikkelde de Geologische Dienst Nederland (TNO) een basisversie van de 3D webservices van de BRO. Daarbij gaat het om een enorme hoeveelheid data en de schaal van de ondergrondmodellen is erg groot. Ook de visualisaties en bouwen van functionaliteit om met deze data te kunnen werken, levert veel technische uitdagingen op en vraagt de nodige inhoudelijke expertise.
Met de ontwikkeling van de BRO 3D webservices kun je de BRO-modellen GeoTOP en REGIS II en grondwatermonitoringputten en geotechnische sondeeronderzoeken rechtstreeks in een internetbrowser in 3D bekijken en combineren. Bovendien zijn aanvullende functies beschikbaar als je deze webservices gebruikt in (GIS-)softwaresystemen die de OGC-standaard I3S (Index 3D Scene Layers) ondersteunen. Met dit basispakket aan services wordt de ondergrond nog toegankelijker.
Deze BRO-data en -modellen zijn als onderdeel van de basisversie beschikbaar op het portaal van de BRO 3D webservices en te bekijken met een internetbrowser. Ook kun je ze gebruiken in een eigen GIS-systeem dat I3S ondersteunt, zoals ArcGIS online. Afhankelijk van de applicatie zijn er meerdere functionaliteiten beschikbaar.
Komende tijd werkt TNO aan 3D tiles voor de ondergrond en aan het robuuster maken van de services. Meer informatie kun je vinden op de website van de Basisregistratie Ondergrond.
3D BAG
Op basis van de data uit de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en andere datasets ontwikkelde de TU Delft een up-to-date landsdekkende dataset met 3D gebouwmodellen van Nederland. De 3D BAG bevat 3D modellen op verschillende detailniveaus, die zijn gegenereerd door de combinatie van twee open datasets: de pand-gegevens uit de BAG en de hoogtegegevens uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). De 3DBAG wordt regelmatig geüpdatet met de meest recente openlijk beschikbare pand- en hoogtegegevens.
Er is een nieuwe versie van 3D BAG verschenen die voor iedereen toegankelijk is. Naast enkele algemene verbeteringen bevat deze nieuwe versie per gebouw de grondoppervlaktes, dakoppervlaktes en muren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen buitenmuren en muren die gedeeld worden tussen twee gebouwen. De nieuwe release bevat ook een nieuwe 3D BAG API, die directe toegang geeft tot de 3D BAG in CityJSON formaat, inclusief 3D geometrie.
Totaal 3-Dimensionaal (T3D)
Op weg naar een 3D digitale gemeente zijn al flink wat stappen gezet. In opdracht van ZoN-Datafundament liep in 2020-2022 het programma T3D. De gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag werkten daarin met de VNG samengewerkt aan innovatieve, schaalbare en efficiënte oplossingen en standaarden voor het volledig 3D inwinnen, registreren en gebruiken van objectinformatie. Met het T3D-programma kunnen 2D-data, BIM-modellen en Lidar-puntenwolken omgezet worden in actuele en gedetailleerde 3D- registraties. Door gebruik te maken van deze nieuwe inwintechnieken en methoden, kan het bijhoudingsproces van de gemeentelijke registraties geleidelijk vernieuwd worden naar een volledige 3D bijhouding.
Vervolg
Bij gemeenten ontstaat op deze manier steeds vaker actuele en gedetailleerde 3D-informatie. De volgende stap was om deze betere 3D-data beschikbaar te maken op basis van een uniforme methode. Zodat gebruikers van het 3D Basismodel van het Kadaster altijd beschikken over de meest actuele en gedetailleerde 3D data. Als we 3D-data op deze manier ontsluiten is dit ook in lijn met de principes van een Federatief Datastelsel. In 2023-2024 is er via budget van Werk Aan Uitvoering van ministerie IenW daarom een vervolg gekomen op dit project. Daarbij leverden VNG en Kadaster een platform op dat gemeenten ondersteunt bij het zelf regelen van de toegang tot lokale 3D-data: de website 3DtilesNederland.nl. Overheden kunnen nu dus zelf aan de slag met 3D via een uitgebreide instructie. Het streven is om in 2024-2025 nieuwe gemeenten te laten aansluiten.
Meer informatie: